Në vitin 1884, në Firence të Italisë, Leland Stanford Jr., vetëm 15 vjeç, po luftonte për jetën në një dhomë hoteli, i prekur nga tifoja. Prindërit e tij, Leland dhe Jane Stanford, e shikonin të pafuqishëm teksa i vetmi fëmijë, gjithë jeta e tyre, po shuhej para syve. Ai ndërroi jetë më 13 mars 1884 dhe me të u shuan të gjitha ëndrrat që kishin për të ardhmen e tij.
Leland dhe Jane ishin ndër qytetarët më të pasur dhe më me ndikim të Kalifornisë. Ai kishte qenë guvernator, senator amerikan dhe një nga “Katër të Mëdhenjtë” që ndërtuan hekurudhën transkontinentale. Ata kishin gjithçka që paratë mund të blinin, përveç gjësë më të çmuar, djalit të tyre.
Në udhëtimin e gjatë për t’u kthyer në shtëpi me trupin e djalit, dhimbja i kishte pushtuar plotësisht. Por në errësirë lindi një vendim që do të ndryshonte përgjithmonë arsimin amerikan. Sipas kujtimeve të Jane Stanford, bashkëshorti i saj i kishte thënë:
“Fëmijët e Kalifornisë do të jenë fëmijët tanë.”
Kështu ata morën një vendim që do të shënonte një kthesë të madhe në historinë e arsimit: të ndërtonin një universitet në kujtim të djalit të tyre. Jo një monument. Jo një statujë. Por një qendër mësimi, ku fëmijët e tjerë do të mund të bëheshin gjithçka që Leland Jr. nuk arriti dot të bëhej.
Më 1 tetor 1891, në Palo Alto, Kaliforni, u hap Universiteti Leland Stanford Junior. Emri u zgjodh me kujdes për të nderuar djalin e tyre, jo vetveten.
Që nga dita e parë, universiteti solli risi për kohën:
– Arsim i përbashkët, pranonte si burra ashtu edhe gra, në një periudhë kur shumica e universiteteve elitare ishin vetëm për meshkuj.
– Pa tarifë studimi në vitet e para, sepse arsimi duhej të ishte i arritshëm për të gjithë, jo vetëm për të pasurit.
– Jo-fetar, i hapur për studentë të çdo besimi.
– Me fokus praktik, shkencë, inxhinieri dhe dije të dobishme përkrah studimeve klasike.
Familja Stanford dhuroi 8,180 hektarë tokë dhe gjithë pasurinë e tyre për ngritjen e universitetit. Ata ndërtuan godinat, punësuan pedagogët dhe krijuan fondet e para themeluese.
Por fatkeqësitë nuk përfunduan këtu. Në vitin 1893, Leland Stanford ndërroi jetë papritur, duke e lënë Jane-n të përballej e vetme me gjithçka. Më pas, qeveria federale ngriti një padi ndaj pasurisë së familjes, duke ngrirë asetet për disa vite dhe duke e çuar universitetin në prag të falimentimit.
Jane refuzoi të dorëzohej. Ajo shiti bizhuteritë, hipotekoi pronat dhe pagoi vetë rrogat e pedagogëve për të mbajtur universitetin gjallë. Për të, kjo ishte trashëgimia e djalit dhe nuk do të lejonte të shuhej bashkë me të.
Stanford jo vetëm që mbijetoi, por lulëzoi.
Sot ai është një nga universitetet më prestigjioze në botë:
– Ish-studentët e tij kanë themeluar kompani si Google, Netflix dhe Nike.
– Fakulteti dhe alumnët kanë fituar dhjetëra çmime Nobel.
– I vendosur në Silicon Valley, është kthyer në motorin intelektual të revolucionit teknologjik.
– Formon udhëheqës, shkencëtarë, artistë dhe novatorë nga e gjithë bota.
Por ajo që e bën historinë e Stanfordit të jashtëzakonshme nuk është suksesi, por origjina e tij, dhimbja. Leland dhe Jane nuk ndërtuan një universitet për famë apo lavdi. Ata e ndërtuan sepse nuk mund ta shpëtonin djalin e tyre dhe vendosën të ndihmonin të tjerët.
Çdo student që hyn në portat e Stanfordit ecën në një memorial të gjallë për një djalë 15-vjeçar që e donte dijen, por nuk arriti ta përfundonte udhëtimin e tij. Çdo zbulim, çdo shpikje, çdo jetë e ndryshuar është vazhdim i trashëgimisë së Leland Jr.
Familja Stanford kuptoi një të vërtetë të thellë: dhimbja mund të të shkatërrojë ose të kthehet në diçka më të madhe se vetja. Ata mund të kishin ndërtuar një monument apo të ishin mbyllur në vetvete, por zgjodhën ta kthenin humbjen në mundësi për njerëz të tjerë.
Kjo nuk është thjesht bamirësi, është transformim. Sepse humbja nuk duhet të jetë fundi i historisë.
Djali i tyre nuk mund të rritej, por mijëra të tjerë u rritën falë tyre. Ata nuk e quajtën universitetin me emrin e vet, por me emrin e djalit. Ndërtuan një institucion për studentë që nuk do t’i njihnin kurrë, për breza që nuk do t’i shihnin asnjëherë.
Sot, në kampusin e Palo Altos, mbi tokën ku dikur Leland Jr. kalëronte, ecin mijëra studentë që studiojnë, krijojnë dhe ëndërrojnë. Toka ku dikur luante një djalë është kthyer në vendin ku lindin dhe marrin fluturim miliona ëndrra.
Në qendër të kampusit ndodhet një memorial i thjeshtë për Leland Jr., pa madhështi e pompozitet, sepse memoriali i vërtetë janë studentët që kalojnë çdo ditë aty, çdo zbulim që ndodh në laboratorët e Stanfordit dhe çdo jetë që ndryshon falë arsimit që prindërit e tij bënë të mundur.
Leland Stanford Jr. vdiq në moshën 15-vjeçare, me potencial të papërmbushur. Por përmes dashurisë dhe vizionit të prindërve të tij, ndikimi i tij është bërë i pafund.
Ata e kthyen humbjen në trashëgimi, dhimbjen në mundësi dhe fundin në një fillim që nuk mbaron kurrë. Kjo është fuqia e dashurisë që shikon përtej vetes. Kjo është historia e Universitetit Stanford.
Komente